सीधे मुख्य सामग्री पर जाएं

sanskrit 2022 -23

संस्कृत धातुसंग्रह

हिन्दीसंस्कृत
अभ्यास करनाअभि + अस् - अभ्यसति
अनुकरण करनाअनु + कृ - अनुकरोति
अनुगमन करनाअनु + गम् - अनुगच्छति
अनुगमन करनाअनु + चर् - अनुचरति
अनुगमन करनाअनु + वृत् - अनुवर्तते
अनुगमन करनाअनु + सृ - अनुसरति
अनुग्रह करनाअनु + गृह् - अनुगृह्णाति
अनुमोदन करनासम् ± मन् · सम्मन्यते
अस्वीकार करनाअप + ज्ञा - अपजानीते
अवज्ञा करनाअव + ज्ञा - अवजानीते
अनुनय करनाअनु + नी - अनुनयति
अनुभव करनाअनु + भू - अनुभवति
अनादर करनाअव + मन् - अवमन्यते
अच्छा लगनारुच् - रोचते
अच्छा दिखनाशुभ् - शोभते
अच्छा दिखनावि + लस् - विलसति
अभिनन्दन करनाअभि± नन्द् · अभिनन्दति
अभिलाषा करनाअभि + लस् - अभिलषति
अभिलाषा करनाकाङ्क्ष - काङ्क्षते
अदृश्य होनाअन्तर् + धा - अन्तर्दधाति
अनुमोदन करनामण्ड् - मण्डयति
आिंलगन करनाश्लिष् - श्लिष्यति
आिंलगन करनाआ + श्लिष् - आश्लिष्यति
आशा करनाआ + शंस् - आशंसते
आनाआ + गम् - आगच्छति
आनासम् + आ - समागच्छति
आनाआ + या - आयाति
आज्ञा देना (अनुमोदन करना)अनु + मन् - अनुमन्यते
आज्ञा देनाआ + दिश् - आदिशति
आक्रमण करनाअभि + द्रु - अभिद्रोग्धि
आराधना करनाआ + राध् - आराधयति
आनन्दित करनाआ + नन्द् - आनन्दयति
आशीर्वाद करनाआ + शिष् - आशिषति
आदर करनाआ + दृ - आद्रियते
आ गिरनाआ + पत् - आपतति
आराम करनावि + श्रम् - विश्राम्यति
आराम देनावि + श्रम् + णिच् - विश्रामयति
आदर सत्कार करनासम् + मन् - सम्मानयति
आदरसत्कार करना-सत् + कृ - सत्करोति
आरम्भ करनाआ + रम् - आरभते
आरम्भ करनाउप + क्रम् - उपक्रमते
आश्रय लेनाआ + श्रि - आश्रयति/आश्रयते
आश्रय लेनाश्रि - श्रयति/श्रयते
आलस करनाप्र + मद् - प्रमाद्यति
इकट्ठा करनासम् + चि - संचिनोति
इच्छा करनाकम् - कामयते
इच्छा करनाइष् - इच्छति
इच्छा करनास्पृह् - स्पृहयति
इच्छा करनाअभि + लस् - अभिलषति
इच्छा करनाकाङ्क्ष - काङ्क्षते
ईर्ष्या करनाईर्ष्य - ईर्ष्यति
ईर्ष्या करनास्पर्ध् - स्पर्धते
उड़नाउत् + डी - उड्डीयते/उड्डाययति
उड़नाउत् + पत् - उत्पतति
उड़नाडीङ् - डयते
उतारनाअव + तृ - अवतारयति
उतराना (तैरना)प्लु - प्लवते
उतरानाअव + तृ - अवतरति
उतरनाअव + रुह् - अवरोहति
उगनारुह् - रोहति
उगनाप्र + रुह् - प्ररोहति
उगानारुह् + णिच् - रोहयति
उठनाउत् + स्था - उत्तिष्ठति
उठानाउत् + नम् - उन्नमयति/उन्नयति
उठानाउत् + तुल - उत्तोलयति
उठानाउद् - धृ - उद्धारयति
उठानाउद् + स्था - उत्थापयति
उपासना करनाउप + आस् - उपासते
उदय होनाउद् - उदेति
उपेक्षा करना (प्रतिकार करना)उप + ईक्ष् - उपेक्षते
उपचार करनाप्रति + कृ - प्रतिकरोति
उदाहरण देनाउत् + हृ - उद्धरति
उखाड़नाउत् + खन् - उत्खनति/उन्मूलयति
उद्धार करनाउत् + हृ - उद्धारयति
उलाहना देनाउप + आ + लभ - उपालभते
उपजनाउत् + पद - उत्पद्यते
उत्पन्न होनाउद् + भू - उद्भवति
उत्पन्न होनाप्र + भू - प्रभवति
उपस्थित होनाउप ± स्था · उपतिष्ठति
उपहास करनाउप + हस् - उपहसति
उपहास करनावि + हस् - विहसति
उगलनाउद् + गृ - उद्गिरति
उल्टी करनाउद् + वम् - उद्वमति
उछलनाउत् + छल् - उच्छलति
उलटनानि + अञ्च् - न्यञ्चति
उफलानाउद् + गम् - उद्गच्छति
काटनाछिद् - छिनत्ति/खण्डयति
काटनादंश् - दशति/कर्तयति
कोशिश करनायत् - यतते
कष्ट पानाव्यथ् - व्यथते
कष्ट पानाक्लिश् - क्लिश्यति
कष्ट देनातुद् - तुदति
कष्ट देनादु - दूयते
कष्ट देनापीड् - पीडयति/पीडयते
काँपनाकम्प् - कम्पते
काँपनावेप् - वेपते
करनावि + धा - विदधाति
करनाकृ - करोति, कुरुते
करवानाकृ + णिच् - कारयति
करवट लेनासम् ± विश् - संविशते
कहनाब्रू - ब्रवीति
कहनादिश् - दिशति
कहनावद् - वदति
कहनावच् · वक्ति
कहनाविद् · वेदयते
कहनाकथ् - कथयति, कथयते
कहनावि + आ + हृ - व्याहरति
क्रोध करनाक्रुध् - क्रुध्यति
क्रोध करनाकुप् - कुप्यति
कूदनाकूर्द् - कूर्दते
कूटनाकूट् - कुट्टति
कुऐ से पानी भरनाउत् + धृ - उद्धरति
कूदनाउत् + प्लु - उत्प्लवते
कहलाना (बतलाना)ख्या - ख्यापयति
कहपानाधू · धूनोति
काटनाकृन्त् · कृन्तति
कमानाअर्ज् - अर्जयति
कै करनावम् - वमति
क्षमा करनाक्षम् - क्षमते
क्षुब्ध होनाक्षुभ् - क्षोभते
क्षीण होनाक्षि - क्षीयते
क्षीण होनाअव + सद् - अवसीदति
खोदनाखन् - खनति
खौलानाक्वथ् - क्वथति
खोजनावि + चि - विचिनोति
खोजनागवेष् - गवेषयति
खानाअद् - अत्ति
खानाभुज् - भुङ्क्ते
खिलानाभुज् + णिच् - भोजयति
खानाखाद् - खादति
खिलानाखाद् + णिच् - खादयति
खानाभक्ष् - भक्षयति, भक्षयते
खानाअश् - अश्नाति
खाना, पकड़नाग्रस् - ग्रसते
खेलनादिव् - दीव्यति
खरीदनाक्री - क्रीणाति/क्रीणीते
खेलनाक्रीड् - क्रीडति
खेलनाखेल् - खेलति
खण्डन करनाखण्ड् - खण्डयति
खिसकनाअव + सृ - अवसर्पति
खिलाना / फूटनास्फुट· स्फुटति
खिलनाफुल्ल · फुल्लति
खिलनावि + कस् - विकसति
खिन्न होनाक्लिश् - क्लिश्यते
खींचनाकृष् - कर्षति
खींचनाआ + कृष् - आकर्षति
खुश होनारञ्ज् - रज्यति, रज्यते
खुश होनामुद् · मोदते
खुश होनामद् · माद्यते
खेत जोतनाकर्ष - कर्षति
खोलनाउद् + घट् - उद्घाटयति
खाँसनाकस् - कासते
खुजलानाकण्ड् - कण्डूयति
गिननागण् - गणयति
गिननाकलय् - कलयति
गले मिलनाआ + लिङ्ग - आलिङ्गति
गोता लगानागाह् - गाहते
गूँथनाग्रन्थ - ग्रथ्नाति
गूँथनागुम्फ् · गुम्फते
ग्रहण करनागृह् - गृह्णाति / गृह्णीते
गानागै - गायति
गवानागै + णिच् - गाययति
गायब होनाली - लीयते
गायब होनाप्र + ली - प्रलीयते
गायब होनावि + ली - विलीयते
गाली देनाकुत्सय् - कुत्सयति
गिरनापत् - पतति
गिरानापत् + णिच् - पातयति
गरजनागर्ज - गर्जति
गरजानागर्ज + णिच् - गर्जयति
गाली देनाअप + भाष् - अपभाषते
गिरनाभ्रंश् - भ्रंशते
गिरना, सरकनास्रंस् - स्रंसते
गुणा करनागुणयति
घमण्ड करनागर्व · गर्वति
घेरनावेस्ट् - वेष्टते
घेरनारुध् - रुणद्धि
घूमनासम् + चर् - सञ्चरति
घूमनाभ्रम् - भ्राम्यति/भ्रमति
घूमनापरि + क्रम् - परिक्राम्यति
घूमनाअट् - अटति
घायल करना (कष्ट देना)तुद् - तुदति
घबड़ानासम् + भ्रम् - सम्भ्राम्यति
घटानावि + अव + कल् - व्यवकलयति
घुसानाप्र + विश् + णिच् - प्रवेशयति
घुसनागाह् - गाहते
घुसनाविश् · विशति
घुसनाप्र + विश् - प्रविशति
घुमानापरि + वृत् - परिवर्तते/भ्रामयति
घोषित करनाघुष् - घोषयति
घोषित करनाउद् + घुष् - उद्घोषयति
घिसनाघषर्् - घर्षति
चमकनास्फुर् - स्फुरति
चमकनादीप् - दीप्यते
चमकनादिव् · दीव्यति
चमकनाद्युत् - द्योतते
चमकनाभा - भाति
चमकनाभास् - भासते
चमकनाभ्राज् - भ्राजते
चमकनाराज् - राजति/राजते
चाँटना (चूसना)लिह् - लेढि
चाहनाकम् - कामयते
चाहनाअभि + लष् - अभिलषति/अभिलषते
चाहनाकाङ्क्ष · काङ्क्षति
चाहनालष् · लषति
चाहनास्पृह् · स्पृहयति
चाहनाइष् - इच्छति
चाहनाईह् - ईहते
चाहनावाञ्छ - वाञ्छति
चहवानाइष् + णिच् - एषयति
चहचहानाकूज् - कूजति
चबानाचर्व् - चर्वति
चबवानाचर्व् + णिच् - चर्वयति
चेष्टा करनाचेष्ट् - चेष्टते
चिकित्सा करनाप्रति + कृ - प्रतिकरोति
चढ़नाअधि + रुह् - अधिरोहति
चढ़नाआ + रुह् - आरोहति
चक्कर लगानापरि + वृत् - परिवर्तते
चरखा चलानासूत्र + कृ - सूत्रीकरोति
चुटकी काटनाचुट् - चुटति
चक्कर लगानाआ + वृत् - आवर्तते
चुभनातुद् - तुदति
चुरानाहृ - हरति/हरते
चुरानाचुर् - चोरयति/चोरयते
चुरानाअप + हृ - अपहरति
चुरानामुष् - मुष्णाति
चूमनाचुम्ब - चुम्बति
चिन्तन करनाचिन्त् - चिन्तयति
चिह्नित करनालाञ्छ· लाञ्छति
चखनास्वद् - स्वदते
चिल्लानाआ + क्रुश - आक्रोशति
चरनाचर् · चरति
चलनाचल् - चलति
चलनाप्र + चल् - प्रचलति
चलनाचर् - चरति
चलानाचल् + णिच् - चालयति
चलनाया - याति
चलनाक्रम् - क्राम्यति/क्रामति
चलनापरि + क्रम् - परिक्रामति
चलनासृ - सरति
चलवानागम् + णिच् - गमयति
चलवानाया + णिच् - यापयति
चालू होनाप्र + वृत् - प्रवर्तते
चुननाचि - चिनेति
चुननावृ - वृणोति, वृणुते
चूसनाचूष् - चूषति
चुसवानाचूष् + णिच् - चूषयति
चूर्णकरना (पीसना)चूर्ण - चूर्णयति
छिपानागुह् - गूहति
छिपानाआ + छद् - आच्छादयति
छिपानाअप + लप् - अपलपति
छींकनाक्षु - क्षवति/क्षौति
छिड़कनासिच् - सिञ्चति/सिञ्चते
छूनास्पृश् - स्पृशति
छुवानास्पृश् - स्पर्शयति
छोड़नामुच् - मुञ्चति
छोड़नात्यज् - त्यजति
छोड़नाहा - जहाति
छोड़नावि + सृ - विसृजति
छेंक लेनारुध् - रुणद्धि
छीननाअप + हृ - अपहरति
छीननाआ + छिद् - आच्छिनत्ति
छिपनानि + मज्ज - निमज्जति
छीलनानिस् + कुष् - निष्कोषयति
जन्म देनासू · सूयते
जलनादह् - दहति
जलानाप्र + दीप् - प्रदीपयति
जलनाज्वल् - ज्वलति
जीर्ण होनाजृ - जीर्यति
जल्दी करनात्वर् - त्वरते
जाननाविद् - वेत्ति
जाननाज्ञा - जानाति/जानीते
जाननाअव + गम् - अवगच्छति
जाननाबुध् - बुध्यते
जनवाना (जानकारी करना)ज्ञा + णिच् - ज्ञापयति
जनवानाबुध् + णिच् - बोधयति
जुड़नायुज् · युनक्ति, युङ्क्ते
जोड़नायुज् - योजयति
जोड़नासम् + कल् - सज्र्लयति
जोड़नासम् + घट् - संघटते
जुआ खेलनादिव् - दीव्यति
जिन्दा रहनाजीव् - जीवति
जिन्दा करनाजीव् + णिच् - जीवयति
जानापद् · पद्यते
जानाअय् - अयते
जानाया - याति
जानाव्रज् - व्रजति
जानाइ - एति
जानागम् - गच्छति
जोतनाकृष् - कर्षति
जागनाजागृ - जागर्ति
जागनाबुध् - बुध्यते
जोतनावि + लिख् - विलिखति
जपनाजप् - जपति
जीतनाजि - जयति
जितवानाजि + णिच् - जाययति
जाँच करनाअव + ईक्ष् - अवेक्षते
जँभाई लेनाजृम्भ् - जृम्भते
झाड़ू लगानासम् + मृज् - सम्मार्जयति
झुकनानम् - नमति
टहलनापरि + क्रम् - परिक्रामति/परिक्राम्यति
टहलनाअट् - अटति
टूटनात्रुट् · त्रुट्यति
टेक लेनाआ + लम्ब् - आलम्बते
ठगनावञ्च् - वञ्चयते, वञ्चयति
ठगनाप्र + तृ - प्रतारयति
ठहरनास्था - तिष्ठति
ठहराना (रखना)स्था + णिच् - स्थापयति
ठेलनाप्र + नुद् - प्रणुदति
डसनादश् - दशति
डरनाभी - बिभेति
डरनात्रस् · त्रस्यति
डरवानाभी + णिच् - भाययति, भीषयते
डाँटनातजर्् - तर्जयति/तर्जयते
डूबनानि + मज्ज् - निमज्जति
डुबानाप्लु + णिच् - प्लावयति
ढकनाअपि + धा - पिदधाति
ढाँकनाआ + छद् - आच्छादयति/आच्छादयते
ढोनावह् - वहति
ढूँढनाअनु + इष् - अन्वेषयति
ढूँढनामृग् - मृगयते
ढूँढनामागर्् - मार्गयते, मार्गयति
तोड़नाभज् - भनक्ति
तोड़नाभिद् - भिद्यते, भिनत्ति
तोड़नात्रुट् - त्रोटयति
तकलीफ पानाव्यथ् - व्यथते
तकलीफ पानादु - दुनोति
तकलीफ देनाक्लिश् + णिच् - क्लेशयति
तैरनाप्लु - प्लवते
तैरनातृ - तरति
तसल्ली देनासान्त्व् - सान्त्वयति
तौलनातुल् - तोलयति
तलाश करनावि + चि - विचिनोति
तिरस्कार करनापरा + भू - पराभवति
तिरस्कार करनापरि + भू - परिभवति
तिरस्कार करनाअव + मन् - अवमन्यते
तपनातप् - तपति
तपस्या करनातप् - तपति
त्यागनावि + सृज् - विसृजति
त्यागनाहा - जहाति
तुष्ट होनातुष् - तुष्यति
तुष्ट करनातुष् + णिच् - तोषयति
तृप्त होनातृप् - तृप्यते
तृप्त करनातृप् + णिच् - तर्पयति/तर्पयते
थकनाअव + सद् - अवसीदति
थकनाक्लम् - क्लाम्यति
थूकनानि + ष्ठिव् - निष्ठीवति
थूकनाष्ठीव् · ष्ठीवति
दवा करनाचि + कित् - चिकित्सति
दुहनादुह् - दोग्धि
दण्ड देनाशास् - शास्ति
दण्ड देनादण्ड् - दण्डयति/दण्डयते
दूर करनाअप + नी - अपनयति
दूर करनाअप± आ ±कृ · अपाकरोति
देखनादृश् - पश्यति
देखनाईक्ष् - ईक्षते
देखनालोव्â - लोकयति
देखनालोच् · लोचयति
देखनाअव + लोव्â - अवलोकयति
दिखलानादृश् + णिच् - दर्शयति
दु:खी होनासद् - सीदति
दु:खी होनाअव + सद् - अवसीदति
दु:खी होनाव्यथ् - व्यथते
दु:ख देनाक्लिश् - क्लिश्नाति
दु:ख देनातुद् - तुदति
दु:ख देनादु:ख · दु:खयति, दु:खयते
दु:ख देनापीड् · पीडयति, पीडयते
दुलार करनालालय् - लालयति
देखभाल करनाअव + ईक्ष् - अवेक्षते
देनायच्छ् - यच्छति
देनाप्र + यच्छ् - प्रयच्छति
देनाअर्प् - अर्पयति
देनादिश् - दिशति/दिशते
देनादा - ददाति, दत्ते
दिलवानादा + णिच् - दापयति
दौड़नाधाव् - धावति
द्रोह करनाद्रुह् - द्रुह्यति
दबानादम् - दाम्यति
दीक्षा देनादीक्ष् - दीक्षते
दबानाप्र + नुद् - प्रणुदति
ध्यान करनाध्यै - ध्यायति
ध्यान देनाअव + धा - अवदधाति
ध्यान देनाअव + ईक्ष् - अवेक्षते
धोनाक्षल् - क्षालयति/क्षालयते
धोनाप्र + क्षल् - प्रक्षालयति
धारण करनाधा - दधाति/धत्ते
धारण करनाधृ - धरति
धारण करनापरि + धा - परिदधाति
धारण करनाभृ - विभर्त्ति, विभृते
धीरज धरनासम् + आ + श्वस् - समाश्वसिति
धीरज बँधानासान्त्व् - सान्त्वयति
धोखा देनाअति + सम् + धा - अतिसंधीयते
धोखा देनावञ्च् - वञ्चयति
नष्ट होना / नष्ट करनानश् - नश्यति
नष्ट होनावि + नश् - विनश्यति
नष्ट होनाध्वंस् - ध्वंसते
निगलनागृ - गिरति
निगलनानि + गिल् - निगिलति
निरीक्षण करना (देखना)अव + ईक्ष् - अवेक्षते
निरीक्षण करनानिर् + ईक्ष् - निरीक्षते
नकल करनाअनु + कृ - अनुकरोति
नकल करनावि + डम्ब् - विडम्बयति
निकालनानिस् +कास् - निष्कासयति
निकलनानिस् + सृ - निस्सरति
निकलनाप्र + भू - प्रभवति
निकलवानानिस् + सृ + णिच् - निस्सारयति
निशाना साधनासम् + धा - सन्दधाति
निर्णय करनानिर् + नी - निर्णयति
नीचा दिखानापरा + भू - पराभवति
नीचा दिखानापरि + भू - परिभवति
निमंत्रण देनानि + मन्त्र् - निमन्त्रयति
निन्दा करनापरि + वद् - परिवदते
निश्चय करनानि: + चि - निश्चिनोति
निन्दा करनानिन्द् - निन्दति
निन्दा करनागुप् - जुगुप्सते
निन्दा करनागहर्् - गर्हयति
नमस्कार करनानम् - नमति
नमस्कार करनाप्र + नम् - प्रणमति
नमस्कार करनानम: + कृ - नम्ास्करोति
नहानास्ना - स्नाति
नापनामा - माति
नापनामाप् - मापयति
नाम लेना (कीर्तन करना)कृत् - कीर्तयति
निचोड़नासु + सुनोति/सुनुते
निवारण करनानि + वृत् - निवर्तयति
निवारण करनानि + वृ + णिच् - निवारयति
नौकरी करनाअनु + चर् - अनुचरति
निवेदन करनाप्र + अथर्् - प्रार्थ्यते
निवेदन करनानि + विद् - निवेदयति
निचोड़नानिस् +पीड् - निष्पीडयति
पानाविन्द् · विन्दति, विन्दते
पैदा होनाउद् + भू - उद्भवति
पैदा होनाजन् - जायते
पैदा होनासम् + भू - सम्भवति
पैदा होनाप्र + भू - प्रभवति
पैदा होनाउत् + पद् - उत्पद्यते
पैदा करनाउत् + पद् + णिच् - उत्पादयति
पैदा करनाआ + धा - आधत्ते
पैदा करनासू - सूते
पैदा करना (कमाना)अर्ज् + णिच् - अर्जयति
परोसनापरि + विश् + णिच् - परिवेशयति
परिश्रम करनापरि + श्रम् - परिश्राम्यति
पीनापा - पिबति
पछोरनानिस् + पव् - निष्पवते
पार करनाक्रमु - क्रामति
पानी रिसनासु - स्रवति
पालनापृ · पारयति
पिलानापा + णिच् - पाययति
प्यार करनालालय् - लालयति
प्रेम करनाकम् - कामयते
पसन्द करनावृ - वृणोति
पसन्द करनारुच् - रोचते
प्रसन्न होनानन्द · नन्दति
पकड़नागृह् - गृह्णाति
प्रसन्न होनारज्ज् - रज्यति/रज्यते
प्रसन्न होनाह्लाद् - ह्लादते
प्रसन्न होनाहृष् - हृष्यति
प्रसन्न होनाप्री - प्रीयते
प्रसन्न होनामुद् - मोदते
प्रसन्न होनाप्र + सद् - प्रसीदति
प्रसन्न करनाप्र + सद् + णिच् - प्रसादयति
प्रसन्न करनावि + नुद् - विनोदयति
प्रसन्न करवानाप्री - णिच् - प्रीणयति
पानालभ् - लभते
प्राप्त करनाअधि + गम् - अधिगच्छति
पानाआप् - आप्नोति
पानाप्र + आप् - प्राप्नोति
प्राप्त करना (सम्पन्न करना)साध् - साधयति
प्राप्त करनाप्र + आप् + णिच् - प्राप्यते
पूछनाप्रच्छ् - पृच्छति
पुछवानाप्रच्छ् + णिच् - पृच्छयति
पहुँचनाउप + गम् - उपगच्छति
पहुँचनाआ + सद् - आसीदति
पास जानाउप + गम् - उपगच्छति
पास जानाउप + सृ - उपसरति
प्रारम्भ होनाआ + रभ् - आरभ्यते
प्रारम्भ होनाप्र + वृत् - प्रवर्तते
प्रवेश करनाप्र + विश् - प्रविशति
प्रवेश करनाअव + गाह् - अवगाहते
प्रवेश करवानाप्र + विश् + णिच् - प्रवेशयति
पूजा करनापूज् - पूजयति
पूजा करनाअचर्् - अर्चति
पढ़नाअधि + इङ्-इ - अधीते
पढ़नापठ् - पठति
पढ़ानापठ् + णिच् - पाठयति
पढ़ानाअध्यापय् - अध्यापयति
प्रकट करनाप्र + काश् - प्रकाशयति
प्रकाशित करनाप्र + काश् - प्रकाशयति
प्रदान करनावि + तृ - वितरति
प्रदान करनाउप + हृ - उपहरति
पीछेपीछे चलना-अनु + सृ - अनुसरति
परामर्श करनापरा + मृश् - परामृशति
परामर्श करनासम् ± मन्त्र् - संमन्त्रयते
पकानापच् - पचति/पचते
पकवानापच् + णिच् - पाचयति
पकड़नास्फुर् · पकड़ना, स्फुरति
पहचाननाअभि + ज्ञा - अभिजानाति/अभिजानीते
पहचाननापरि + चि - परिचिनोति
प्रार्थना करनाप्र + अथर्् - प्रार्थ्यते
प्रार्थना करनावि + ज्ञा - विज्ञापयति
पीड़ा देनापरि + पीड् - परिपीडयति
पीड़ा देनाबाध् - बाधते
पीड़ा देनाप्र + बाध् - प्रबाधते
पीड़ा देनापीड् - पीडयति
पीटनाताड् - ताडयति
पुकारनाआ + ह्वे - आह्वयति
पीछेपीछे दौड़ना-अनु + धाव् - अनुधावति
प्रेरित करनानुद् - नुदति/नुदते
प्रेरित करनाप्र + ईर् - प्रेरयति
पवित्र करनापूञ् - पुनाति
पवित्र करवानापू + णिच् - पावयति
पालन करनापाल् - पालयति
पालन करनाभुज् - भुनक्ति
पालन करनाभृ - भरति/भरते
प्रणाम करनाप्र + नम् - प्रणमति
प्रणाम करनानम् - नमति
प्रणाम करनावन्द् - वन्दते
पूरा करनासम् + पद् - सम्पादयति
पूरा करनापूरय् - पूरयति
प्रशंसा करनाप्र + शंस - प्रशंसति
पार करनातृ - तरति
पंखा हाँकनावीज् - वीजयति
पीसनापिष् - पिनष्टि
पिघलनाद्र - द्रवति
पिघलानाद्र + णिच् - द्रावयति
पुष्ट करनापुष् - पुष्यति
पहननाबस् - बस्ते
पहनानाधृ - धारयति/धारयते
पहननापरि + धा - परिदधाति
परीक्षा करनापरि + ईक्ष - परीक्षते
प्रतीक्षा करनाप्रति + ईक्ष् - प्रतीक्षते
प्रहार करनाप्र ± हृ · प्रहरति
परेशान करनादु - दुनोति
पसीना आनास्विद् - स्विद्यति
फलनाफल् - फलति
फंसनानि + पत् - निपतति
फुलानाध्मा - धमति
फाड़नावि + दृ - विदारयति
फेंकनाक्षिप् - क्षिपति
फेंकनासम् + उद् + गृ - समुद्गिरति
फेंकनाअस् · अस्यति
फेंकवानाअस् + णिच् - आसयति
फैलानाप्र + सृ - प्रसरति/प्रसाधयति
फैलनाप्रथ् - प्रथते
फैलनाप्र ± चर् · प्रचरति
फैलानातन् - तनोति
फैलानावि + स्तृ + णिच् - विस्तारयति
फैलानाप्र + सृ - प्रसारयति
फैसला करनानिर् + नी - निर्णयति
फोड़नाभञ्ज् - भञ्जयति
बन्द करनाअपि + धा - पिदधाति
बनानानिर् + मा - निर्मीते
बनानारच् - रचयति/रचयते
बनानासृज् - सृजति
बढ़नावृध् - वर्धते
बढ़नाएध् · एधते
बर्दाश्त करनासह् - सहते
बचानात्रै - त्रायते
बजानावद् + णिच् - वादयति
बरसनावृष् · वर्षति
बरसानावृष् - वर्षयति
बहनावह् - वहति
बहनाप्र + वह् - प्रवहति
बाँधनाबन्ध् - बध्नाति
बर्ताव करनाआ + चर् - आचरति
बाहर निकलनानिर् + गम् - निर्गच्छित
बाहर निकलनासम् + उद् + गृ - समुद्गिरति
बाँटनावि + तृ - वितरति
बातचीत करनाआ + लप् - आलपति
बीज बोनावप् - वपति
बोझा ढोना/काटनालूञ् - लुनाति
बुझानानिर् + वप् + णिच् - निर्वापयति
बिखेरनाकृ - किरति
बेचनावि + क्री - विक्रीणीते
बिननावेञ् - वयति/वयते।
बितानाक्षि - क्षपयति।
बेधनाविध् - विध्यति
बेहोश होनामुह् - मुह्यति
बुलानाआ + ह्वे - आह्वयति
बुलानाआ + कृ - आकारयति
बुलानाआ + मन्त्र - आमन्त्रयति
बुलवानानि + मन्त्र - निमन्त्रयते
बुलवानाआ + ह्वे - आह्वयति
बुलवानाब्रू - वाचयति
बूढ़ा होनाजृ · जीर्यते
बोनावप् - वपति/वपते
बोलनाअभि + धा - अभिदधाति
बोलनावि + आ + ह्य - व्याहरति
बोलनालप् - लपति
बोलनाआ + लप् - आलपति
बोलनासम् + लप् - संलपति
बोलनाजल्प् · जल्पति
बोलनाभाष् - भाषते
बोलनासम् + भाष् - सम्भाषते
बोलनावद् - वदति
बोलनाब्रू - ब्रवीति, बू्रते
बैठनाआस् - आस्ते
बैठनाउप + विश् - उपविशति
बैठनानि + सद् - निषीदति
बैठनासद् - सीदति
बैठानाउप + विश् + णिच् - उपावेशयति
बतलाना (समझाना)बुध + णिच् - बोधयति
भरनापूर् - पूरयति
भरनाभृ - भरति
भाग जानापरा ± अय् · पलाय, पलायते
भौंकनाबुक्व्â - बुक्कति/भषति
भौंकनाभष् · भषति
भुँकवानाबुक्व्â + णिच् - बुक्कयति
भूँजनाभ्रस्ज् - भृज्जति/भर्जयति
भूलनावि + स्मृ - विस्मरति
भेजनाप्र + इष् - प्रेषयति
भेजना, भेजवानागम् + णिच् - गमयति
भेजनाव्रज् + णिच् - व्रजयति
भ्रमण करनाभ्रम् - भ्रमति
भ्रमण करनाअट् - अटति
भ्रमण करनासम् + चर् - संचरति
भोजन करनाअद् - अत्ति
भोजन करनाखाद् - खादति
भोजन करनाभुज् - भुङ्क्ते
भोजन करनाभक्ष् - भक्षयति
भोज करनाभुज् · भुनक्ति
भाग देनाभज् + णिच् - भाजयति
मरनामृ - म्रियते
मलनालिप् - लिम्पति
मन्त्रणा करनामन्त्र · मन्त्रयते
मथनामथ् - मथति
मथनामन्थ् - मथ्नाति
मरवानाहन् + णिच् - घातयति
मँडरानापरि + पत् - परिपतति
मण्डन करनामण्ड् - मण्डयति
मारनाहन् - हन्ति
मारनाताड् - ताडयति
मारनावि + पद् - व्यापादयति
मान रखनाआ ± दृ · आद्रियते
मान लेनास्वी + कृ - स्वीकरोति
मान लेनाऊरी + कृ - ऊरीकरोति
माफ करनाक्षमुष् - क्षमते
माननामन् - मन्यते, मनुते
मान जानावि + भू - विभाव्यते
माँगनायाच् - याचति/याचते
माँगनाभिक्ष् - भिक्षते
मिलनामिल् - मिलति
मिलवानामिल् + णिच् - मेलयति
मुरझानाम्लै - म्लायति
मुग्ध करनामुह् - मोहयति
मुस्कुरानास्म् - स्मयते
मूर्छित होनामूर्च्छ - मूर्च्छति
मेल करनासम् + धा - सन्धाति
माँगनाअर्थ · अर्थयति, अर्थयते
मिलानामिश्र - मिश्रयति
यज्ञ करनायज् - यजति/यजते
यज्ञ करनाहु - जुहोति
यत्न करनायत् - यतते
याद करनास्मृ - स्मरति
याद करानास्मृ + णिच् - स्मारयति
याचना करनायाच् - याचते/याचति
युद्ध करनायुध् - युध्यते
युक्त करनासम् + घट् - संघटते
योग्य होनाअर्ह - अर्हति
रक्षा करनाअव् · अवति
रखना / धारण करनाधृ · धारयति, धारयते
रक्षा करनारक्ष् - रक्षति
रक्षा करनापा - पाति
रखनास्था - स्थापयति
रगड़नाधषर्् - धर्षति
रटनारट् · रटति
रमनारम् - रमते
रहनानि + वस् - निवसति
रहनावस् · वसति
रहनाप्रति + वस् - प्रतिवसति
रहनाअधि + वस् - अधिवसति
रस निकालनासु - सुनोति
रुकनास्था - तिष्ठति
रेंगनारिङ्ग् - रिङ्गति
रोकनारुध् - रुणद्धि, रुन्धे
रोकनावृ - वारयति/स्थगयति
रोनारुद् - रोदिति
रोनाक्रन्द् - क्रन्दति
रोनावि + लप् - विलपति
रोपनारुह् - रोपयति
लगनाघट् - घटते
लगानायुज् - योजयति/योजयते
लज्जा करनालज्ज् - लज्जते
लज्जा करनात्रप् - त्रपते
लटकनालम्ब् - लम्बते
लड़नायुध् - युध्यते
लाड़ करनालल् - लालयति, लालयते
लानाआ + नी - आनयति
लानाआ + हृ - आहरति
लाँघनालङ्घ · लङ्घते
लिखनालिख् - लिखति
लिखनाप्र + नी - प्रणयति
लँगड़ानाखञ्ज् - खञ्जति
लिखानालिख् + णिच् - लेखयति
लीपनालिप् - लिम्पति/लिम्पते
लीन होनाली - लीयते।
ले जानावह् - वहति/वहते
ले जानाहृ - हरति, हरते
ले जवानानी + णिच् - नाययति
ले जानानी - नयति
लेटना (सोना)शी - शेते
लोटनालुण्ठ् · लुण्ठति
लौटनानि + वृत् - निवर्तते
लौटनाप्रति + आ + गम् - प्रत्यागच्छति
लौटनाप्रति + आ - वृत् - प्रत्यावर्तते
लोभ करनालुभ् - लुभ्यति
वर्णन करनावर्ण±णिच् - वर्णयति
व्यथित होनाव्यथ् - व्यथते
व्यतीत करनाक्षि - (क्षपय्) - क्षपयति
व्यवहार करनाआ + चर् - आचरति
वृद्ध होनाजृ - जीर्यति
वापस आनानि + वृत् - निवर्तते
वापस आनाप्रति + आ + वृत् - प्रत्यावर्तते
वापस आनाप्रति + आ + गम् - प्रत्यागच्छति
विराम करनावि + रम् - विरमति
विदा लेनाआ + मन्त्र - आमन्त्रयते
विचार करनावि + मृश् - विमृशति
विचरण करनावि + चर् - विचरति
वृक्ष लगानाआङ् + रुह् + णिच् - आरोपयति
विचरण करनासम् + चर् - संचरति
विहार करनावि + हृ - विहरति
विश्वास करनाप्रति + इ - प्रत्येति
वितरण करनावि + तृ - वितरति
विवाह करनापरि + नि - परिणयति
विवाह आनावि + वह् - विवहति
विवाद करनावि + वद् - विवदते
विषाद करनावि + सद् - विषीदति
विलाप करनावि + लप् -विलपति
शब्द करनानद् · नदति
शरण में जानाप्र + पद् - प्रपद्यते
शंका करनाशंव्â - शज्र्ते
शंका करनाआ + शव्â - आशज्र्ते
शासन करनाईश् - ईष्टे
शान्त होनाशम् - शाम्यति
शान्त करनाशम् + णिच् - शमयति
शिक्षा देनाशास् - शास्ति
शिक्षा देनाशिक्ष् - शिक्षते
शाप देनाशप् - शपति
शुद्ध होनाशुध् - शुध्यति
शुद्ध करनाशुध् + णिच् - शोधयति
शुरू होनाप्र + वृत् - प्रवर्तते
शोभा देनाशुभ् - शोभते
शोक करनापरि + वेद् - परिवेदते
शोक करनावि + सद् - विषीदति
शोक करनाशुच् · शोचति
स्खलित होनास्खल् · स्खलति
स्तुति करनास्तु - स्तौति
स्मरण करनास्मृ - स्मरति
स्पर्धा करनास्मर्ध् - स्पर्धते
स्नेह करनास्निह् - स्निह्यति
स्वाद लेनास्वद् · स्वदते
स्वीकार करनास्वी + कृ - स्वीकरोति
स्वीकार करनाऊरी + कृ - ऊरीकरोति
स्पर्श करनास्पृश् - स्पृशति
स्नान करनास्ना - स्नाति
स्नान करनाअव + गाह् - अवगाहते
स्नान करनावि + गाह् - विगाहते
स्नान करनामस्ज् · मज्जति
स्नान करानास्ना + णिच् - स्नापयति
समर्थ होनाशव्â - शक्नोति
समर्थ होनाक्लृप् - कल्पते
समर्थ होनाप्र + भू - प्रभवति
सहन करनासह् - सहते
सलाह करनामन्त्र - मन्त्रयते
सलाह करनासम् + मन्त्र - सम्मन्त्रयते
सलाह करनापरा + मृश - परामृशति
समझनाबुध् - बुध्यते
समझनाअव + गम् - अवगच्छति
समझनाज्ञा - जानाति
समझानाप्रति + इ - प्रत्यायति
सम्भव होनासम् + भू - सम्भवति
सन्तुष्ट होनातुष् - तुष्यति
सञ्चय करनासम् + चि - संचिनोति
सन्देश देनासम् + दिश् - संदिशति
समेटना (फोल्ड करना)पुटी + कृ - पुटीकरोति
सरकनासृप् - सर्पति
सरकनावि + सृप् - विसर्पति
सतानापरि + तप् + णिच् - परितापयति
सतानापीड् - पीडयति
सजानावि + भूष - विभूषयति
सजानासज्ज् - सज्जयति
सजानाभूष् - भूषयति
सजानाअलं + कृ - अलंकरोति
स्वाद लेनाआ + स्वद् - आस्वादयति
स्वागत के लिए जानाप्रति + उत् + गम् - प्रत्युद्गच्छति
साँस लेनाश्वस् - श्वसिति
साफ करनामार्ज् · मार्जयति, मार्जयते
साँस निकालनानि + श्वस् - निश्वसिति
सिखानाशिक्ष् - शिक्षते
सिद्ध करनासाध् · साध्नोति
सिलनासीव् - सीव्यति
सींचनासिच् - सिञ्चति
सुई में धागा डालनासम् + युज् - संयोजयति
सुख देनासुख् · सुखयति
सुनानाश्रु + णिच् - श्रावयति
सुस्त होनाअव + सद् - अवसीदति
सुननाश्रु - शृणोति
सुँघानाघ्रा + णिच् - घ्रापयति
सूँघनाघ्रा - जिघ्रति
सुखानाशुष् + णिच् - शोषयति
सूखनाशुष् - शुष्यति
सेवा करनासेव् - सेवते
सेवा करनापरि + चर् - परिचरति
सेवा करनाभज् · भजति, भजते
सोचनाचिन्त् - चिन्तयति/चिन्तयते
सोचनातकर्् - तर्कयति
सोनाशी - शेते
सोनास्वप् - स्वपिति
हटानादूरी + कृ - दूरीकरोति
हटानापरा + भू - पराभवति
हटानाअप + वृ + णिच् - अपवारयति
हटानानि + वृ + णिच् - निवारयति
हटनाअप - सृ - अपसरति
हटनानि + वृत् - निवर्तते
हरानाअभि + भू - अभिभवति
हवन करनाहु - जुहोति
हवा चलनावा - वाति
हँसनाहस् - हसति
हँसी उड़ानाउप + हस् - उपहसति
हँसी उड़ानावि + हस् - विहसति
हाँकनानुद् - नुदति
हिलनास्पन्द् - स्पन्दते
हिलानाधूञ् - धूयते/कम्पयति
हिनहिनानाह्रष् - ह्रेषते
हिंसा करनाहिंस् · हिनस्ति
होनाअस्, वृत्, विद्, भू - अस्ति, वर्तते, विद्यते, भवति
(उपरोक्त धातुएँ प्रथम पुरूष,वर्तमान काल, एकवचन में दी गई हैं।आवश्यकता अनुसार वचन लकार पुरुष का प्रयोग करें।)

टिप्पणियाँ

Unknown ने कहा…
बहुत ही उपयोगी धातु संग्रह ।
धन्यवाद ।
विनोद कुमार वत्स ने कहा…
बहुत अच्छे ढंग से समझाया गया है

इस ब्लॉग से लोकप्रिय पोस्ट

संस्कृत में वृक्षों के नाम

हिन्दी संस्कृत अंकोट अज्रेट: (पुँ.) अनार दाडिम: (पुँ.) अमलतास कृतमाल:/आरग्वध: (पुँ.) अमरूद का वृक्ष पेरुक: (वृक्ष:) (पुँ.) अर्जुन का वृक्ष अर्जुन:/वीरतरु: (पुँ.) अशोक अशोक:/वञ्जुल: (पुँ.) आक अर्क:, मन्दार: (पुँ.) आम सहकार:, आम्रवृक्ष:, रसाल:, आम्र: (पुँ.) आबनूस तमाल: (पुँ.) आँवला आमलकी/धात्री/अमृता (स्त्री.) इमली अम्लिका (स्त्री.) ईख इक्षु:, रसाल: (पुँ.) एरण्ड एरण्ड:/उरुबक: (पुँ.) केशर केशर:, बकुल: (पुँ.) कोपल किसलयम् (नपुं.) कचनार कोविदार:/चमरिक: (पुँ.) कटहल पनस: (पुँ.) कदम्ब नीप:/कदम्ब: (पुँ.) करील करीर:(पुँ.) करौंदा करमर्द:/सुषेण: (पुँ.) वैंâथ कपित्थ:/दधित्थ: (पुँ.) खस उशीर: (पुँ.) खजूर खर्जू: (पुँ.)/खर्जूरम् (नपुं.) खैर खदिर:/दन्तधावन: (पुँ.) गिलोय गुडूची/जीवन्तिका (स्त्री.) गूगल गुग्गुल: (पुँ.) गूलर उदुम्बर:/यज्ञाङ्ग: (पुँ.) चंदन चन्दनम्, मलयम् (नपुं.) चिरचिटा अपामार्ग: (पुँ.) चीड़ भ्रददारु: (पुँ.) छाल वल्कलम् (नपुं.) छितवन शरद:, सप्तपर्ण: (पुँ.) जड़ मूलम् (नपुं.) जामुन जम्बू: (स्त्री.) ढाक पलाश:/िंकशुक: (पुँ.) ताड़ ताल: (पुँ.) देवदारवृक्ष देवदारु:/पीतदारु: (पुँ.)/द्रुकिलिमम् (नपुं.)...

संस्कृत में औषधियों के नाम

हिन्दी संस्कृत अकरकरा आकारकरभ:/अकल्लक: (पुँ.) अगर अगरु: (पुँ.)/जोङ्गकम् (नपुं.) अजमोद अजमोदा/खराश्वा (स्त्री.) अजवायिन यवानी/यवनिका (स्त्री.) अतीस अतिविषा/कश्मीरा (स्त्री.) अदरक आर्द्रकम्/शृङ्गवेरम् (नपुं.) अफीम अहिफेन:,निफेन: (पुँ.) अभरक अभ्रकम् (नपुं.) अर्क आसव:, रस: (पुँ.) असगन्ध अश्वगन्धा/वलदा/ कुष्ठघातिनी (स्त्री.) आँवला आमलकम्/धात्रीफलम् (नपुं.), अमृता (स्त्री.) ईसबगोल ईषगोलम्/स्निग्धबीजम् (नपुं.) कस्तूरी कस्तूरी (स्त्री.), कस्तुरि:, गन्धधूलि: (स्त्री.) काढ़ा क्वाथ:, कषाय: (पुँ.) क्लोरोफॉर्म मूर्च्छाकरी कालाजीरा अरण्यजीर:/क्षुद्रपत्र: (पुँ.) कुटकी कम्पी/कडम्बरा (स्त्री.) कुलञ्जन कुलञ्ज:/गन्धमूल: (पुँ.) केसर केसरम्/कुज्र्ुमम् (नपुं.) खश उशीरम्, नलदलम्, वीरणमूलम् (नपुं.) खस खस-खस्खस:, खसतिल: (पुँ.) गिलोय गुडूची/अमृता (स्त्री.) गुलाब जल जपाजलम् (नपुं.) गोली वटी, गोलिका (स्त्री.) घाव भरना व्रणरोपनम् (नपुं.) चन्दन चन्दनम्/श्रीखण्डम् (नपुं.) चिकित्सा रोगप्रतीकार: (पुँ.), वैद्यकम्, भेषजम् (नपुं.) चित्रक चित्रक: (पुँ.) चिरायता तृणनिम्ब:/निद्रारि: (पुँ.) चीड़ दारुगन्धा/चीडा (स्त्री.) छोटी इ...