सीधे मुख्य सामग्री पर जाएं

sanskrit 2022 -23

संस्कृत अव्यय शब्दों की सूची

अव्ययअर्थ
अकस्मात्अचानक
अग्रत:आगे
अग्रिमवर्षेपरसाल, अगले साल।
अग्रेपहले, आगे
अङ्गहे (आदर सहित बुलाने के अर्थ में)
अचिरेणशीघ्र, जल्दी
अचिरम्शीघ्र
अचिरायशीघ्र
अचिराद्शीघ्र, जल्दी
अजस्रम्निरन्तर/लगातार
अञ्जसाशीघ्र, जल्दी, झटपट
अतएवइसलिए
अत:इसलिए
अत:परम्इसके बाद
अतिबहुत
अत्यन्तम्बहुत
अतीवबहुत ही
अत्रयहाँ
अत्रान्तरेइतने में ही
अत्रापियहाँ भी
अत्रैवयहाँ ही/यहीं
अथइसके बाद/तब/फिर / मङ्गल
अथवाया, अथवा
अथ किम्और क्या, तो क्या, हाँ
अद्यआज
अद्यतनम्आज का
अद्यत्वेआजकल
अद्यपर्यन्तम्आजतक
अद्यप्रभृतिआज से लेकर
अद्यापिआज भी
अद्यारभ्यआज से
अद्यावधिआज तक, अब तक
अध:नीचे, नीचा
अर्धम्आधा
अधस्तात्नीचे
अधिकम्अधिक, बहुत
अधिकतरम्अधिकतर
अधुनाअब
अधुनापिआज भी/अभी
अधुनैवअभी
अनेन प्रकारेणऐसे
अन्त:अन्दर, भीतर, बीच में
अन्तत:आखिरकार, आखिर
अन्ततोगत्वाआखिरकार, आखिर
अनन्तरम्पीछे, बाद में
अन्तराबीच में
अन्यत्दूसरा
अन्यच्चऔर भी, और
अन्तिकम्पास
अनारतम्निरन्तर/लगातार
अनायासेनबिना मेहनत के
अनवरतम्निरन्तर/लगातार
अनिशम्निरन्तर/लगातार
अनुमानत:लगभग
अनेकम्अनेक
अन्तर्बहि:बाहर-भीतर
अन्यत्रदूसरी जगह
अमुत्रपरलोक में
अन्हायशीघ्र
अन्यथानहीं तो
अन्यम्अन्य / दूसरा
अन्योन्यम्परस्पर
अपरत्रदूसरी जगह
अपरत्रदूसरी जगह
अपरम्और, दूसरा
अब्देपरसाल, अगले साल
अपरिश्रमेणबिना मेहनत के
अपिभी
अपितुबल्कि, वरन्
अन्येद्यु:दूसरे दिन
अपरेद्यु:दूसरे दिन
अपेक्षयाअपेक्षा
अभिमुखम्तरफ
अभित:दोनों ओर, पास
अयेहे (आदर सहित बुलाने में)
अयिहे (आदर सहित बुलाने में)
आरात्दूर
अर्थम्लिए
अरेहे (अवज्ञापूर्वक बुलाने में)
अल्पम्थोड़ा, कुछ, (मात्रा)
अल्पश:थोड़ा-थोड़ा
अल्पाल्पम्थोड़ा-थोड़ा
अलम्बस/काफी, रहने दो
अविलम्बम्जल्दी, शीघ्र
अवश्यम्जरूर/अवश्य/निश्चय ही
अर्वाव्âपहले
असकृत्बार-बार
असत्यम्असत्य
अस्तुइसलिए, खैर, अच्छा, ठीक है
असाम्प्रतम्अनुचित
अस्मात्यहाँ से
अस्मिन् वर्षेइस वर्ष में
अहाउल्लास या हर्षसूचक, अहो, अहा
अत्रामुत्रयहाँ-वहाँ
आ:क्रोधसूचक
आगत्य/आगम्यआकर के
आगामिदिनम्आने वाला कल
आत्मनास्वयम्
आदिबगैरह
आम्हाँ (अङ्गीकारवाचक)
आश्चर्यम्ओफ-हो
आहोपास/समीप/दूर
आशुशीघ्र/त्वरित
इत्थम्इसप्रकार से, ऐसे
इतिसमाप्ति सूचक शब्द
इतस्तत:इधर-उधर, जहाँ-तहाँ
इतरेद्यु:दूसरे दिन
इत:यहाँ से
इत्थमेवयों ही
इदानीम्अब/इससमय
इदानीमपिआज भी
इयत्इतना
इवतरह/सदृश, समान
इहयहाँ/इस लोक में
इहामुत्रयहाँ-वहाँ
ईषत्थोड़ा, कुछ (मात्रा)
उच्चस्थानम्ऊँचा
उच्चै:ऊँचे/जोर से
उत्तरेद्यु:दूसरे दिन
उताहोविकल्पार्थवाचक
उतअथवा (विकल्पार्थवाचक)
उत्विकल्पार्थ वाचक
उद्दिश्यबाबत
उर्ध्वम्ऊपर
उपरिऊपर
उपर्यध:ऊपर- नीचे
उभयत:दोनों ओर, दोनो तरफ
उभयेद्यु:दोनों दिन
ऊर्ध्वम्ऊपर
ऋतम्बिना, सत्य
ऋतेबिना, सिवाय
एकधाएकप्रकार से
एकदाएकबार, एक समय
एकैकम्एक-एक करके
एकपदेएक साथ, अचानक
एकत्रइकट्ठा
एतर्हिइसीसमय/अब
एवही
एवम्इसतरह/और/तुल्य/हाँ
एवमस्तुऐसा ही हो।
एककालम्एकसाथ
एतावत्इतना
एकैकश:एक-एक करके
ऐषमेइस वर्ष
ओम्हाँ (अंगीकार वाचक)
कञ्चित्क्या
कामम्चाहे
कतिवारम्कितनी बार
किञ्चऔर
कुत:कहाँ से, क्यों
कुत्रकहाँ
कुतश्चनकहीं से
कुत्रापिकहीं/कहीं पर/कहीं भी
कृतेके लिए, लिए
कृतम्बस
कथम्वैâसे/क्यों
कथमपिजैसे-तैसे, किसी प्रकार
कदाकब/किस समय
कदापिकभी भी, जब कभी
कदाचित्कभी/शायद
कष्टम्अफसोस
कुत्रचित्कहीं
किञ्चित्कुछ, थोड़ा
किञ्चिदपिकुछ भी
किन्तुलेकिन, मगर
कथञ्चित्किसी तरह
कतिचित्थोड़ा/कुछ (संख्या)
कतिपयथोड़ा (संख्या)
कस्मात्क्यों
कस्मात् स्थानात्कहाँ से
कस्मिन् स्थानेकहाँ
किम्क्या/क्यों
कियत्कितना
कियत् समयपर्यन्तम्कब तक
किमुक्या (सन्देह को प्रकट करने वाला)
किमुतऔर कितना
किंवाअथवा, या
किमपिकुछ (संख्या)
किं परिमाणम्कितना
किं मात्रम्कितना
किं भो:क्यों हो
किमितिक्यों
क्रमश:लगातार
किलसचमुच/निश्चय
केन प्रकारेणवैâसे
केवलम्केवल,सिर्फ
क्वकहाँ
क्वचित्कहीं
कर्हिकब
किमर्थम्क्यों
कतिश:एक बार में कितना, कितनी बार
खलुनिश्चय ही/जरूर
गतेद्यु:कल (बीता हुआ)
और
चतुर्दिक्षुचारों तरफ, दिशाओं
चतुर्धाचार प्रकार से
चिरम्देर तक, देर में
चिरायदेर तक, देर में
चिरात्देर तक
चिरेणदेर तक, देर में
चेत्यदि/अगर
जातुकभी भी
जातुचित्कभी भी
जोषम्चुपचाप
जयतु जयतुजय जय
झटितिशीघ्र, जल्दी, झटपट
तत:फिर/तब/वहाँ से
तत: प्रभृतितब से
तत्इसलिए/सो
तत: पर्यन्तम्तब तक
तत्रवहाँ/वहाँ पर
तत्रापिवहाँ भी
तत्रैववहीं
तथाउस तरह/वैसे
तथैवउसी तरह/वैसे ही
तथापिफिर भी, तो भी
तथाहिजैसे कि, वैसे ही
तदातब
तदानीम्तभी, उस समय, तब
तदारभ्यतब से
तदातदा-तब-तक
तदापितब भी
तुतो, किन्तु, लेकिन, मगर
तिर्यव्âतिरछे
तूष्णीम्चुपचाप
तावत्तब तक, उतना
तर्हितब, तो
तेन प्रकारेणवैसे
तावन्मात्रम्उतना
दक्षिणत:दाहिना
दिने दिनेप्रतिदिन
दिनेदिन में
दूरम्दूर
दूरेदूर
द्वाराद्वारा, मारफत
द्वारेणद्वारा, मारफत
दिवादिन में
दिवावसानम्सायंकाल
दिशिदिशि-चारों तरफ
दिष्ट्यासौभाग्य से
द्राक्शीघ्र/फौरन
द्रुतम्शीघ्र, जल्दी
दैवात्भाग्यवश
द्विधादो प्रकार से
द्युनिशम्दिन-रात
धिक्धिक्-धिक्कार है, छि:-छि:
ध्रुवम्निश्चय ही/जरूर
धन्यम्धन्यम्-शाबास-शाबास
निकटेसमीप, नजदीक
नहीं, मत
न चन कि
न तुन कि
नमस्कार:नमस्कार
नोनहीं, मत
नहिनहीं, मत
नम:प्रणाम/नमस्कार
निकषासमीप, नजदीक
नित्यम्हमेशा/लगातार/ नित्य
निरन्तरम्लगातार, निरन्तर
नीचै:नीचा
नीचस्थानम्नीचा
निस्सन्देहम्बेशक
निमित्तम्हेतु
निशामुखम्सायंकाल
नितराम्बिल्कुल
नोचेत्नहीं तो
नानाअनेक
नामनाम वाला
न्यूनाधिकम्थोड़ा-बहुत
नक्तम्रात को, रात में
परन्तुलेकिन, मगर
परम्परन्तु
परश्व:परसों (आने वाला)
परस्परम्आपस में, परस्पर
परारिपरसाल, अगले साल
पदे पदेजगह-जगह
परह्य:परसों (बीता हुआ)
परित:चारों ओर
प्रत्यूष:प्रात: काल
प्रतिकूलम्विरुद्ध
प्रथमम्पहले
पृष्ठदेशेपीछे
प्राव्âपहले, पूर्वकाल में
प्रायश:अक्सर
प्रायेणअक्सर
प्रात:/प्रभातम्प्रात:काल
प्राय:अक्सर
पश्चात्बाद में/पीछे/फिर
परेद्यु:दूसरे दिन, आने वाला कल
पर्याप्तम्काफी/यथेष्ट/ बस
प्रकामम्काफी/यथेष्ट
प्रतिदिनम्रोज/नित्य प्रतिदिन
प्रसह्यजबरदस्ती
प्रत्युत्बल्कि, वरन्
पायंपायम्-पी-पीकर/पीते-पीते
पुन:फिर
पुनश्चफिर भी
पुनरपिफिर भी
पुन:पुन:-बार-बार
पुर:सामने/आगे
पुरत:सामने/आगे
पुरस्तात्सामने/आगे
पुरापहले/प्राचीन काल में
पूर्वेद्यु:पहले दिन
पू:घृणा या अरुचिसूचक
पूर्वदिनेकल (बीता हुआ)
पूर्वम्पहले, पूर्वकाल में
पृथक्अलग, अलावा
पृष्ठत:पीछे
पार्श्वत:बगल में/पास में
पार्श्वदेशेबगल में
पर्याप्तम्काफी
बलात्जबरदस्ती से
बहि:बाहर
बत्खेदसूचक/विस्मयसूचक
बहुअधिक
बहुधाअक्सर, अधिकतर
बहुकालम्देर में, देर तक
बहुअधिक
बहुत्रबहुत जगह
बाढम्अच्छा/हाँ (अंगीकार सूचक), बहुत अच्छा
बारम्बारम्बार-बार
बाहुल्येनअधिकता से
भिन्नम्अलग
भूय:फिर/अधिक/बार-बार
भूयोऽपिफिर भी
भूरिबहुत
भृशम्अधिक/बार-बार
भो:हे (आदर सहित बुलाने में), अरे
मङ्गलम्मङ्गल
मध्येबीच में, भीतर, मध्य में
मनावथोड़ा, कुछ (मात्रा)
मन्दम्धीरे-धीरे
मामत, नहीं
मा स्मरहने दो
माऽलम्रहने दो
मिथ:परस्पर/एकान्त में/ आपस में
मिथ्याझूठ, असत्य
मुधाबेकार में
मुहुर्मुहु:बार-बार
मृषाझूठा/बेकार/ असत्य
मौनम्चुप
यत्रजहाँ/जहाँ पर
यत्रतत्र-जहाँ-तहाँ
यत्रकुत्र-जहाँ-कहीं
यत्र कुत्रापिजहाँ कहीं भी
यत्रापिजहाँ भी
यत्रैवजहाँ पर ही
यत्कि/क्योंकि/जो
यत:क्योंकि/जो/जहाँ से
यथार्थत:सचमुच/वस्तुत:/ दर-असल
यथापूर्वम्पूर्व के अनुसार/पहले की तरह
यथातथा-जिस प्रकार से/जैसे-तैसे करके/ जैसे-तैसे
यथाशक्तिशक्ति के अनुसार
यथाजैसे/जैसे कि/ ताकि/ समान
यथायथम्यथायोग्य
यथायोग्यम्यथायोग्य
यथास्वम्यथायोग्य
यथेष्टम्मनमाना
यथाकथञ्चित्जैसे-तैसे
यत्किञ्चित्जो कुछ
यद्यपिहलाकि/यद्यपि
यदाजब
यदापिजब कभी
यदा कदाचित्जब कभी
यदायदा-जब -जब
यदापर्यन्तम्जब तक
यदिअगर, यदि
यद्वाअथवा
यदैवजब ही
यदाकदा-कभी-कभी
यावत्जब तक, जीतना
यस्मात्क्योंकि/जहाँ से
यस्मिन् कालेजब
यस्मिन् स्थानेजहाँ
यस्मात् स्थानात्जहाँ से
यर्हिजब
युक्तम्युक्त
युगपत्एकसाथ
यथार्थम्सत्य
येन केन प्रकारेणकिसी भी प्रकार
येनजिससे
येन प्रकारेणजैसे
रेहे (अवज्ञा-निरादर से बुलाने में), अरे
रे रेहे (अवज्ञा से बुलाने में)
रात्रौरात्रि में
वस्तुत:वास्तविक
व्यर्थम्व्यर्थ
वृथाव्यर्थ/बेकार में
वत्समान
विनाबिना
विशेषत:विशेष रूप से
विलम्बेनदेर से ,देर तक
विषयेबाबत
विपरीतम्विरुद्ध
वरम्श्रेष्ठ, बढ़िया, अच्छा
वैनिश्चय
वाअथवा
वामत:बाँए, बायाँ
शनै:धीरे-धीरे
श्व:कल (आने वाला)
शाश्वत्निरन्तर, सदा, नित्य, लगातार
शीघ्रम्जल्दी, शीघ्र
श्रावं श्रावम्सुनते-सुनते, सुन-सुन कर।
शोभनम्अच्छा
स्वैरम्स्वेच्छा से।
सततम्लगातार।
सपदिशीघ्र, तुरन्त।
सत्यम्सत्य
समक्षम्सामने
समक्षेसामने
समानम्समान
स्पष्टम्स्पष्ट
स्फुटम्स्पष्ट
स्तोकम्थोड़ा, कुछ (मात्रा)
सद्य:शीघ्र, तुरन्त
सम्प्रतिइसी समय, अब
सम्प्रत्येवअभी
साम्प्रतम्इसी समय, अब, ठीक, युक्त
सामिआधा
सकृत्एक बार
स्थानेस्थाने-जगह-जगह
स्थलेस्थले-जगह-जगह
स्तोकश:थोड़ा-थोड़ा
सदाहमेशा
संवत्सरेअगले साल
सर्वदाहमेशा
सदैवहमेशा
सायम्शाम, सायंकाल
सर्वत्रजब जगह
सर्वथासब तरह से, बिल्कुल
सविधेसमीप, नजदीक
समानित्य
सनत्नित्य
समीपम्पास, नजदीक
समीपेपास में
सम्बन्धेबाबत
सम्भवत:लगभग
सम्यक्भली प्रकार से
सहसाएक दम, अचानक
सहसाथ
साकम्साथ
समम्साथ
सार्धम्साथ
सुष्ठुठीक, अच्छी तरह, अच्छा
साधुठीक, खूब, अच्छा
साधुसाधु-शाबाश (प्रशंसा सूचक), वाह-वाह
स्यात्शायद
स्वस्तिआशीर्वाद, कल्याण, कल्याण हो, मङ्गल
साक्षात्प्रत्यक्ष, तुल्य।
समन्तात्आसपास, चारों तरफ।
सपद्येवतुरन्त, एकदम।
स्वयम्अपने आप, खुद, स्वयं
स्वयमेवअपने आप, आप ही आप
स्वत:अपने आप।
सहितम्साथ।
समकालम्एक साथ
समन्तत:चारो तरफ
समम्साथ, बराबर-बराबर।
समयानिकट, समीप, नजदीक
समीचीनम्ठीक, अच्छा
सम्मुखम्सामने, तरफ
सर्वत:चारों ओर/सभी ओर
स्मारंस्मारम्-याद कर-करके, याद करते-करते।
सत्वरम्शीघ्रता से, जल्दी-जल्दी, झटपट।
सुतराम्बिलकुल
हठात्जबरदस्ती
हिइसलिए, निश्चय वाचक।
ह्य:कल (बीता हुआ)।
हीविस्मय वाचक।
हन्तविषादसूचक, हर्ष सूचक, हा।
हाशोक या पीड़ासूचक।
हा हाशोक या परितापसूचक।
हम्क्रोध सूचक।
हुम्क्रोध सूचक।
हेहे, अरे
हेतौहेतु
हेतु:हेतु
हैहे अरे

टिप्पणियाँ

इस ब्लॉग से लोकप्रिय पोस्ट

संस्कृत में वृक्षों के नाम

हिन्दी संस्कृत अंकोट अज्रेट: (पुँ.) अनार दाडिम: (पुँ.) अमलतास कृतमाल:/आरग्वध: (पुँ.) अमरूद का वृक्ष पेरुक: (वृक्ष:) (पुँ.) अर्जुन का वृक्ष अर्जुन:/वीरतरु: (पुँ.) अशोक अशोक:/वञ्जुल: (पुँ.) आक अर्क:, मन्दार: (पुँ.) आम सहकार:, आम्रवृक्ष:, रसाल:, आम्र: (पुँ.) आबनूस तमाल: (पुँ.) आँवला आमलकी/धात्री/अमृता (स्त्री.) इमली अम्लिका (स्त्री.) ईख इक्षु:, रसाल: (पुँ.) एरण्ड एरण्ड:/उरुबक: (पुँ.) केशर केशर:, बकुल: (पुँ.) कोपल किसलयम् (नपुं.) कचनार कोविदार:/चमरिक: (पुँ.) कटहल पनस: (पुँ.) कदम्ब नीप:/कदम्ब: (पुँ.) करील करीर:(पुँ.) करौंदा करमर्द:/सुषेण: (पुँ.) वैंâथ कपित्थ:/दधित्थ: (पुँ.) खस उशीर: (पुँ.) खजूर खर्जू: (पुँ.)/खर्जूरम् (नपुं.) खैर खदिर:/दन्तधावन: (पुँ.) गिलोय गुडूची/जीवन्तिका (स्त्री.) गूगल गुग्गुल: (पुँ.) गूलर उदुम्बर:/यज्ञाङ्ग: (पुँ.) चंदन चन्दनम्, मलयम् (नपुं.) चिरचिटा अपामार्ग: (पुँ.) चीड़ भ्रददारु: (पुँ.) छाल वल्कलम् (नपुं.) छितवन शरद:, सप्तपर्ण: (पुँ.) जड़ मूलम् (नपुं.) जामुन जम्बू: (स्त्री.) ढाक पलाश:/िंकशुक: (पुँ.) ताड़ ताल: (पुँ.) देवदारवृक्ष देवदारु:/पीतदारु: (पुँ.)/द्रुकिलिमम् (नपुं.)...

संस्कृत धातुसंग्रह

हिन्दी संस्कृत अभ्यास करना अभि + अस् - अभ्यसति अनुकरण करना अनु + कृ - अनुकरोति अनुगमन करना अनु + गम् - अनुगच्छति अनुगमन करना अनु + चर् - अनुचरति अनुगमन करना अनु + वृत् - अनुवर्तते अनुगमन करना अनु + सृ - अनुसरति अनुग्रह करना अनु + गृह् - अनुगृह्णाति अनुमोदन करना सम् ± मन् · सम्मन्यते अस्वीकार करना अप + ज्ञा - अपजानीते अवज्ञा करना अव + ज्ञा - अवजानीते अनुनय करना अनु + नी - अनुनयति अनुभव करना अनु + भू - अनुभवति अनादर करना अव + मन् - अवमन्यते अच्छा लगना रुच् - रोचते अच्छा दिखना शुभ् - शोभते अच्छा दिखना वि + लस् - विलसति अभिनन्दन करना अभि± नन्द् · अभिनन्दति अभिलाषा करना अभि + लस् - अभिलषति अभिलाषा करना काङ्क्ष - काङ्क्षते अदृश्य होना अन्तर् + धा - अन्तर्दधाति अनुमोदन करना मण्ड् - मण्डयति आिंलगन करना श्लिष् - श्लिष्यति आिंलगन करना आ + श्लिष् - आश्लिष्यति आशा करना आ + शंस् - आशंसते आना आ + गम् - आगच्छति आना सम् + आ - समागच्छति आना आ + या - आयाति आज्ञा देना (अनुमोदन करना) अनु + मन् - अनुमन्यते आज्ञा देना आ + दिश् - आदिशति आक्रमण करना अभि + द्रु - अभिद्रोग्धि आराधना करना आ + राध् - आराधयति आनन्...

संस्कृत में औषधियों के नाम

हिन्दी संस्कृत अकरकरा आकारकरभ:/अकल्लक: (पुँ.) अगर अगरु: (पुँ.)/जोङ्गकम् (नपुं.) अजमोद अजमोदा/खराश्वा (स्त्री.) अजवायिन यवानी/यवनिका (स्त्री.) अतीस अतिविषा/कश्मीरा (स्त्री.) अदरक आर्द्रकम्/शृङ्गवेरम् (नपुं.) अफीम अहिफेन:,निफेन: (पुँ.) अभरक अभ्रकम् (नपुं.) अर्क आसव:, रस: (पुँ.) असगन्ध अश्वगन्धा/वलदा/ कुष्ठघातिनी (स्त्री.) आँवला आमलकम्/धात्रीफलम् (नपुं.), अमृता (स्त्री.) ईसबगोल ईषगोलम्/स्निग्धबीजम् (नपुं.) कस्तूरी कस्तूरी (स्त्री.), कस्तुरि:, गन्धधूलि: (स्त्री.) काढ़ा क्वाथ:, कषाय: (पुँ.) क्लोरोफॉर्म मूर्च्छाकरी कालाजीरा अरण्यजीर:/क्षुद्रपत्र: (पुँ.) कुटकी कम्पी/कडम्बरा (स्त्री.) कुलञ्जन कुलञ्ज:/गन्धमूल: (पुँ.) केसर केसरम्/कुज्र्ुमम् (नपुं.) खश उशीरम्, नलदलम्, वीरणमूलम् (नपुं.) खस खस-खस्खस:, खसतिल: (पुँ.) गिलोय गुडूची/अमृता (स्त्री.) गुलाब जल जपाजलम् (नपुं.) गोली वटी, गोलिका (स्त्री.) घाव भरना व्रणरोपनम् (नपुं.) चन्दन चन्दनम्/श्रीखण्डम् (नपुं.) चिकित्सा रोगप्रतीकार: (पुँ.), वैद्यकम्, भेषजम् (नपुं.) चित्रक चित्रक: (पुँ.) चिरायता तृणनिम्ब:/निद्रारि: (पुँ.) चीड़ दारुगन्धा/चीडा (स्त्री.) छोटी इ...